Kayzen

1990-cı ildə “Gənclik” nəşriyyatının nəşr etdiyi “Bağban” adlı toplu (Toplunu Cəmil Nağıyev tərtib edib və ön söz yazıb-S.B.) bir çox insanların ədəbi zövqünün formalaşmasına təsir etdiyi kimi, mənim də zövqümün formalaşmasına öz təsirini göstərdi. “Bağban” toplusu 90-cı illərin qaranlıq, qarışıq, qatışıq günlərində oxuyan və ədəbiyyata həvəsli insanların sevimli kitabı oldu. Bu toplu bir çox ədəbiyyat həvəskarına mütaliənin doğru, ciddi istiqamətini göstərdi. Həmin topluda yer almış, Folknerin Kamyu haqqında söylədiyi fikirlər isə xüsusi ilə bir məsələdə məni ayıltdı, ciddi düşünməyə vadar etdi.
Davamı →

Dostluq etmək insandan böyük bir qabiliyyət, mərifət, incəlik tələb edir. Dostluq etmək sənətin bir növüdür desək, heç bir mübaliğəyə varmarıq. Dost olmaq düşmən olmaqdan qat-qat çətindi. Dostu hazır olmadığı, ona yad sahədə imtahana çəkmək heç düzgün yanaşma deyil. Məsələn, bir nəfər gəlib desə ki, gedək filan yerdə adamlar var, onlarla dalaşaq, bu heç də düzgün söhbət olmaz. Əgər davadan qaçsam, dava etməkdən yayınsam, bu o demək deyil ki, dostluq etməyi bacarmıram. Məni davaya dartıb aparan adam başa düşməlidi ki, düzgün ünvana müraciət etməyib. Başa düşməlidir ki, dava adamı deyiləm.
Davamı →

Bəzən klassiklərdən birinin məqaləsini, şeirini, hekayəsini paylaşırsan. O dəqiqə bir neçə insan peyda olub, belə bir şərh yazır:

“Allah sənə rəhmət eləsin, Mirzə Cəlil. Allah sənə rəhmət eləsin, Sabir. Allah sənə rəhmət eləsin, Üzeyir bəy… Heç dəyişməmişik. Yüz il əvvəlki kimi qalmışıq. Yüz ildə heç nə dəyişməyib”.

Elə həvəslə dəyişməmişik yazırlar ki, elə bil dəyişmədiklərinə sevinirlər. Əvvəla, çox şey dəyişib. Onların zəhməti hədər getməyib. Biz çox vaxt necə ola bilərdik, necə ola bilərdi haqqında yox, necə var haqqında düşünürük.

Yuz il bundan əvvəl baş vermiş bir çox hadisələr təkrarlana bilər. Düzdü, Mirzə Cəlilin, Haqverdiyevin bir çox obrazlarına son vaxtlar daha tez-tez rast gəlirik. Amma ümumilikdə çox dəyişiklik var. Yüz il bundan əvvəl bir qadının səhər evdən çıxıb, işə getməsi möcüzə sayıla bilərdi. Bu gün minlərlə qadın işə gedib-gəlir. Yuz il bundan əvvəl bu qədər qız xeylaqının təhsil alması heç kimin ağlına gəlməzdi. Heç nə dəyişməyib deyənlər görünür, klassiklərin əsərlərini diqqətlə oxumayıblar və yaxud heç oxumayıblar. Əgər sən dəyişməmisənsə bu sənin problemindir. Mən dəyişmişəm.
Ardı →

Azərbaycan xalqının fikir tarixi Axundovla başlayır. Şərqin yeni tarixi Axundovla başlayır desəm, heç bir mübaliğəyə yol vermərəm. Axundovun dünyaya gəlməsi mənim üçün Bastilyanın alınması qədər böyük hadisədir. Bir insanın dünyaya gəlişini tarixi bir hadisəylə bərabər tutmaq bəzilərinə qəribə görünə bilər, amma gəlin vəziyyəti də nəzərə alaq. 

 Axundova qədər Şərq ədəbiyyatı gül-bülbül, aşiq-məşuq mövzularının bataqlığına çevrilmişdi. Şərq şairləri adil şah axtarışında idilər. Hər kəs nəsihət verməklə gününü keçirirdi. Sözün həqiqi mənasında ağızlarına gələni yazırdılar. Adil şah axtaran şairlərin bir çoxu despotların, başkəsənlərin, qaniçənlərin saray şairləri idilər. Adil şah axtaranlar qaniçənləri, cəlladları məclislərdə əyləndirirdilər. 

Bəli, cənnət sevdası, cəhənnəm qorxusu hələ heç bir xalqı ağ günə çıxartmayıb. Elə bizim dövrümüzdə saray şairləri ədalət, kişilik, vicdan mövzusunda şeirlər yazmaqdadırlar. Axundov gül-bülbül aşiqlərinə, adil şah axtaranlara böyük bir zərbə vurdu. 

Axundova qədər yazıb-yaradanların bizə dəxli yoxdur. Onlardan bizə xeyir gəlməz. Təsadüfi deyil ki, Əhməd Ağaoğlu "Şərq ədəbiyyatına sərf etdiyim vaxtı itirilmiş vaxt hesab edirəm",- deyirdi. Axundov Avropa dəyərləri, Avropa mədəniyyəti ilə bizim aramızda yazılı körpü yaratdı. Yaradıcılıqda öncəgörmə, uzaqgörənlik çox mühüm amillərdən biridir. Zatən tarixin gedişatı, dünyanın bugünkü halı Axundovun necə uzaqgörən bir şəxsiyyət olduğunu, bizə necə doğru yol göstərdiyini sübut etdi. 

Ardı →

Mirzə Cəlilin "Usta Zeynal" hekayəsinin məzmunu, süjeti orta məktəbi sovet hökuməti zamanında bitirənlərə yaxşı məlumdur. Yazının təyinatını göstərmək üçün hekayənin süjetini qısa yazmaq fikrindəyəm. Deməli, bir erməninin oğlu Moskvada universiteti bitirib, evlərinə qayıdır. Atası oğlunun gəlişi münasibətilə istəyir evə bir az əl gəzdirsin. Oğlunun yazması, oxuması, işləməsi üçün ayrıca otaq, yazı masası düzəltmək istəyir. Diqqət edin, erməninin övladı Moskvada universitet təhsili alıb evə dönür, ata isə oğlunun oxuması, yazması, işləməsi üçün şərait yaradır. Beləcə, erməni axtarıb-arayıb Usta Zeynalı tapır. Usta Zeynal gəlir erməninin evinə. Bəli, bu Zeynal adlı usta iş görməkdən savayı hər şeyi edir. Namaz qılır, siqaret çəkir, ziyarətə getməyin savablarından danışır. Hətta istifadə edəcəyi su qabını da öz evindən gətirir. Çünki bir müsəlman kimi kafirin istifadə etdiyi qaba toxunmaq istəmir.
Davamı →

Metronun qapısı iki saniyə gec açılanda qara köynəkli, qara şalvarlı, qara ayaqqabılı, «Kurtlar vadisi» serialından təsirlənmiş, qıza görə bir partiya özünü ülgüclə doğramış əsəbi oğlanlar qapıya təpik, yumruq vururlar. Narazı baxışlarla adamlara baxırlar. Bir sözlə, adamları öz baxışlarıyla qorxutmaq istəyirlər. Onların baxışlarından bu sözləri asanlıqla oxumaq mümkündür: «Vurub ...-baş edərəm, prostu təzə zibildən çıxmışam».
Murad Köhnəqala bu tiplərin hərəkətlərini, həyat fəlsəfələrini «Ciddi oğlanlar» adlı yazısında çox gözəl təsvir etmişdi. Mən həmin yazını böyük zövqlə oxudum. İmkanı olanlar Muradın «Ciddi oğlanlar» yazısını tapıb oxusunlar.
Davamı →

Orta statistik azərbaycanlının düşüncəsinə görə, hər bir almanın içində Hitlerə, faşizmə gizli rəğbət, sevgi var. Sadəcə, almanlar Hitlerə, faşizmə öz rəğbətlərini zamana və şəraitə uyğun olaraq içlərində basdırıblar. Belə diletant düşüncənin yaranmasını əsasən iki səbəb şərtləndirir.
1. Savadsızlıq.
Almanların Hitlerə rəğbət bəslədiyini düşünən adamlar İkinci Dünya Müharibəsi, müharibənin nəticələri haqda lazımi dərəcədə məlumatlı deyillər. Onların məlumatları səthidir. Müharibə haqda düşüncələri miflərə, əfsanələrə, ağızdan-ağıza dolaşan söhbətlərə əsaslanır. Onlar müharibə haqda danışarkən özlərini tamada kimi aparırlar.
2. Qeyri-səmimilik.
Kölə təfəkkürlü insan başqasının azad ola biləcəyinə inanmadığı kimi, qeyri-səmimi insan da başqa bir insanın səmimiyyət nümayiş etdirməsinə heç cür inana bilmir. İşçisinin maaşını kəsib məscid tikdirən adam alman xalqının öz keçmişindən nəticə çıxarmasına inana bilmir. Haram yolla pul qazanıb mağazada halal sosiska axtaranlar almanların səmimiyyətinə inana bilməz. Pulu hər şeyə qadir hesab edən adamlar üçün almanların səmimiyyəti siyasi gedişdir. Çünki pulu hər şeyə qadir hesab edənlər puldan ötrü hər şeyə qadirdirlər. Azərbaycanda minlərlə adam var ki, həm YAP üzvüdür, həm də namaz qılıb, oruc tutur. Bütpərəstliklə təkallahlığı sintez etmiş, yetim-yesirin pulunu yeyib, cibə nəşə atmaqla pul qazanıb Həccə gedənlər almanların səmimiyyətinə necə inansınlar?
Davamı →

Beş uşaq əkib, özünün bazardan alındığına, dünyaya durna dimdiyində gəldiyinə inananlardan deyiləm. Reallıqdır, bilirəm bütün uşaqlar dünyanın ən möhtəşəm himni — ah-uf sədaları altında yaranır.
On yaşına qədər bazarda uşaq satıldığını görmədim. Bizim rayonda ara günü bazarlığa gedən adama dəli kimi baxırdılar. Müəllimlərdən başqa, onları bazarda şagirdləri görə bilərdi, bunun üçün. Atam fizika, anam ədəbiyyat müəlliməsi işləyirdi, Trotski adına bir nömrəli orta məktəbdə. Nədənsə fizika müəllimlərinin boynu qeyri-simmetrik, əyri olur.
Həkimin uşağı xəstə, müəllimin uşağı tərbiyəsiz olar deyiblər. Altıncı sinifdə oxuyanda qonşu qızını, toyuq hini yerinə istifadə etdiyimiz zirzəmiyə soxmuşdum. 7-15 yaş arasında baş verən bütün günahlar Allahdan gəlir, onun diqtəsidir ki, bu və ya digər formada özünü göstərir. İnanın, nəyi hara dürtəcəyimi heç əməlli-başlı dərk elmirdim.
Ardı →

Təxminən 10 il əvvəl bir aclıq aksiyasında iştirak edirdim. Orda bir cənublu da vardı. Boşluqdan biz daima mübahisə edirdik. Bir dəfə vəziyyət lap ağırlaşdı. İslam rejiminin sərt üzünü görmüş adama başa salmaq istəyirdim ki, İranda islam yoxdur. Əksinə, İran rejimi islamı gözdən salır. O bədbəxt də əsəbi halda mən cahilə başa salmaq istəyirdi ki, əsl islam elə İrandır, Pakistandır, Fələstindir, Yəməndir, Suriyadır, Misirdir...
Hamısında zülm, kədər, cəhalət, antisanitariya, insan haqlarının boğulması… İndi başa düşürəm ki, o adama necə zülm etmişəm. Nələr çəkirmiş mənim danışdıqlarımdan. Üzr istəyirəm, qardaş. Məni cahilliyimə bağışla. Mən o vaxtlar Elbəyi Həsənlidən də cahil idim. O Elbəyi ki, altı ildə bir dil öyrənə bilməyib. Avropanın ortasında oturub minarə davası eləyir. Aclıq keçirir. Günah Elbəyidə deyil, günah Elbəyini İsveçrəyə buraxandadır. Gedərdi Pakistana, Əfqanıstana, Suriyaya, İrana, Misirə, Yəmənə… Orda aclıq aksiyası keçirəydi, ona demokratiyanın nə olduğunu islam ölkələrində başa salardılar.
Davamı →

Bizim camaat dava-dalaş, qızğın mübahisə zamanı tez-tez bir söz işlədirlər: Mən Allahdan başqa heç kimdən qorxmuram. Əslində, tam tərsinədir. Azərbaycan camaatı Allahdan savayı əksər canlılardan qorxur. Rəisdən, sədrdən, direktordan, baş redaktordan, prokurordan, məhkəmədən, polisdən, yol polisindən, müdirdən…
Amma bu haqda yox, başqa mövzudan yazmaq istəyirəm. Azərbaycanda inancın ikiləşməsi, bütpərəstliklə təkallahlığın sintezi hər zaman məni heyrətə gətirib. Həqiqətən, bu işi çox mükəmməl bacaran adamlar var. Kamyu deyirdi ki, Dostoyevskiylə Tolstoyu eyni dərəcədə sevən adam saxtakardır, qorxuludur. Ya Dostoyevskini, ya da Tolstoyu sevməlisən. Hərə ikisini sevən adam hamının xoşuna gəlmək istəyən, hamıyla dostluq etmək istəyən adama bənzəyəcək.
Davamı →